De problemen rond PFAS worden steeds groter. Waren aanvankelijk alleen PFOA en PFOS in beeld als probleemstof, de lijst aan problematische PFAS neemt steeds meer toe. Door de DCMR bij Chemours geconstateerde illegale lozingen en bodemverontreiniging van trifluorazijnzuur, en vanwege toenemende concentraties in het Utrechtse, Drentse en Brabantse drinkwater, is deze kleine PFAS in het vizier gekomen bij alle provincies en drinkwaterbedrijven. In opdracht van de provincies en VEWIN is door adviesbureau CML een uitgebreid onderzoek gedaan naar het voorkomen van trifluorazijnzuur in de bodem, het oppervlaktewater en het ondiepe grondwater. (Anton Roeloffzen, 1 december)
Trifluorazijnzuur blijkt in toenemende concentraties in bodem en water voor te komen, met name in akker- en (glas)tuinbouwpercelen. Dit is terug te voeren op het inmiddels algemene gebruik van fluor-bestrijdingsmiddelen. Deze veelal poly-aromatische verbindingen bevatten aan de aromatische ringen trifluorethyl-ketens. Na afbraak resteert in bodem, grond- en oppervlaktewater de trifluoralkylketen, die dan is omgezet in het zeer slecht afbreekbare trifluorazijnzuur. Het gaat om 10 fungiciden, 8 herbiciden en 6 insecticiden, die 1 tot 8 fluoralkylketens bevatten. Daarnaast blijken nog eens 4 bestrijdingsmiddelen PFAS-houdende hulpstoffen te bevatten om de werking hiervan te verbeteren. Blijkbaar houdt het CTGB, de rijksdienst die beoordeeld of bestrijdingsmiddelen toelaatbaar zijn, er geen rekening mee dat na afbraak trifluorazijnzuur als persistent eindproduct achterblijft. En boeren weten vaak niet dat het om PFAS-houdende bestrijdingsmiddelen gaat.
Daarnaast zijn er ook nog 4 PFAS-houdende medicijnen in gebruik ter behandeling van o.a. HIV, diabetes type 2 en kanker. Ook bij de afbraak van deze medicijnen resteert trifluorazijnzuur als eindproduct. Daarnaast blijkt ook het gebruik van HFK’s, koelmiddelen, die de ozon aantastende CFK’s vervangen, in de ozonlaag te worden omgezet in trifluorazijnzuur, die via de neerslag weer terecht komt in bodem en water.
Trifluorazijnzuur is de kleinste PFAS, die zich deels anders gedraagt dan de grootmoleculaire zoals PFOS en PFOA. Het is een sterk zuur dat zich in alle verhoudingen mengt met water en nog mobieler in de bodem is dan de andere PFAS. Door het zeer hydrofiele karakter hecht het zich niet goed aan eiwitten en wordt het door mens en dier snel uitgescheiden via de urine. Zo op het oog weinig aan de hand dus? Toch niet. Weliswaar zijn de normwaarden veel hoger dan voor hoogmoleculaire PFAS, maar de concentraties in het grondwater liggen inmiddels al in de range van voorgestelde drinkwaternormen, door het RIVM gelegd op 2,2 μg/l en door de EFSA op 50 μg/l. En in de Nederlandse bodem wordt de voorgestelde PNEC (predicted no effect level) voor de bodemfauna van 4,7 μg/kg d.s. geregeld ruimschoots overschreden. Het effect op het bodemleven zou dus wel een groot kunnen zijn, maar daarover is feitelijk nog weinig bekend.
Er is wel iets bekend over de opname in fruitgewassen. Daarin nemen de concentraties toe. De vraag doemt op hoe het zit met groenten en andere landbouwgewassen. Anders dan de grote PFAS-en wordt een zo klein zeer hydrofiel molecuul als trifluorazijnzuur waarschijnlijk zeer makkelijk opgenomen in planten. De concentraties in fruit wijzen hierop.
Vooralsnog concludeert het RIVM dat de opname van trifluorazijnzuur door de bevolking ruim beneden de ADI (acceptable daily intake) ligt. Maar blijft dat zo als de concentraties in het milieu blijven toenemen? Omdat er nog maar kort wordt gemonitord weten we dat niet. Trifluorazijnzuur zou aan alle standaard-analysepakketten voor PFAS moeten worden toegevoegd, want alle seinen lijken op rood te staan.
De waterleidingbedrijven luiden de noodklok, niet alleen vanwege trifluorazijnzuur, maar ook vanwege de toenemende concentraties aan resten van andere bestrijdingsmiddelen en medicijnen, die eveneens niet of zeer onvolledig in afval- en drinkwaterwaterzuiveringen worden verwijderd. Het wordt hoog tijd dat er PFAS-verbod komt, niet alleen in Nederland, maar in geheel Europa, met inbegrip van de kleinste PFAS. Maar of dat voor alle PFAS-verbindingen haalbaar is?
Voor wie meer wil weten:
- Ministerie VWS, RIVM, 15 mei 2025, Trifluorazijnzuur (TFA) uit geneesmiddelen (vzinfo.nl/genees-en-hulpmiddelen-en-lichaamsmaterialen/gevolgen)
- P. Leendertsen e.a., oktober 2025, Gebruik van PFAS-pesticiden en risico’s voor grondwater en bodem, CML onderzoek en advies, Culemborg (CML-publicatienummer 1236).
- IPO, VNG, 30 september 2025, Actieve aanpak PFAS voor een gezonde leefomgeving, position paper, Den haag/Bilthoven (www.ipo.nl/actueel/actieve-aanpak-pfas-voor-een-gezonde-leefomgeving/).
Anton Roeloffzen
Reageren op deze column kan hier: LinkedIn
