Tijdens de zomermaanden is er doorgaans weinig nieuws onder de zon. Dit jaar was dat anders. Wat het bodemnieuws betreft sprongen er drie onderwerpen uit: droogte, stikstof en PFAS. Wat een weelde voor babbelprogramma’s en columnisten. Ik denk dat ons team van stukjesschrijvers hieruit voldoende inspiratie kan putten voor de columns voor de rest van dit jaar. Het zijn weer eens andere onderwerpen dan de verwachte start van de Omgevingswet of de definitie van grond. Ik zal niet te veel gras voor de voeten van mijn collega’s wegmaaien en alleen op het onderwerp droogte ingaan. (Theo Edelman, 31 augustus)
De droogte in Europa is de ergste sinds 500 jaar. Dat stelt het European Drought Observatory, dat onder de Europese Commissie valt. Ik kwam de term ‘mediterranisering’ van Nederland tegen. Veel meren zijn opgedroogd en rivieren hebben nog maar een fractie van hun omvang in nattere tijden. Bij Lobith werd in de Rijn de laagste stand ooit gemeten. Opvallend vond ik het nieuws over de hongerstenen die langs de Elbe in Tsjechië en Duitsland te zien zijn. Het gaat om grote stenen of stukken rots met inscripties die bij extreem laag water zichtbaar worden. Vertaald in het Nederlands staat er bijvoorbeeld Als u mij ziet, huil dan, een inscriptie van eeuwen geleden. Het vroegste goed leesbare jaartal is 1616. Gedeeltelijk geërodeerde inscripties wijzen op droge perioden in 1417 en 1473. In 2018 plaatste Greenpeace een opmerking op een steen bij Maagdenburg. Vertaald luidt die Als u mij ziet, is er klimaatcrisis. Hoe vaak zal die inscriptie te zien zijn in de toekomst?
Ondertussen zijn er in Pakistan ongekende overstromingen, met meer dan 1.000 doden. Toch zijn er nog steeds mensen die de klimaatcrisis bagatelliseren. Zij wijzen er bijvoorbeeld op dat de jaarlijkse hoeveelheid neerslag in Nederland alleen maar is toegenomen. En verzuimen dan te vermelden dat er door de gestegen temperatuur meer water verdampt en dat de neerslag vaak in enorme buien valt, waardoor het water niet rustig de bodem in kan lopen en oppervlakkig afvloeit. Of wijten de hogere temperaturen hier aan meer wind uit het zuiden, terwijl de aarde overal opwarmt.
Het KNMI houdt een droogtemonitor bij. In een duidelijke grafiek wordt het neerslagtekort in Nederland weergegeven. Het neerslagtekort betreft de gemeten hoeveelheid neerslag verminderd met de berekende verdamping. Het tekort is op dit moment bijna even hoog als in het droge jaar 2018. Het is nog niet zo hoog als in het recordjaar 1976. Wel zitten we in de 5 procent droogste jaren. De Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling stelt dat er sinds 3 augustus sprake is van een feitelijk watertekort. Dat klinkt iets minder heftig dan het Europese geluid. Het tekort manifesteert zich in lage rivierstanden, droge grond en een lage grondwaterspiegel.
Tijdens het recordjaar 1976 was ik niet in Nederland. Voor mijn eerste echte baan was ik naar Kenya vertrokken. Daar was het pas echt droog! Mijn familieleden hielden mij in hun brieven op de hoogte van de warme en droge zomer. Die staat dus nog goed op mijn netvlies.
Op het Internet zag ik een droogtekaartje van Nederland langskomen. Het is namelijk niet overal even droog. Dat komt door verschillen in hoeveelheden neerslag, maar ook door verschillen in de bodemopbouw. Hoe meer klei en organische stof er in de bodem voorkomt, des te beter de bodem vocht kan vasthouden. Men noemt dat wel de sponswerking van de bodem. In de Achterhoek worden experimenten gedaan met het toevoegen van klei aan de zandbodem, om zo voor meer vocht te zorgen. In eigen tuin kun je de sponswerking verhogen door de bodem regelmatig van een laagje compost te voorzien. Een andere belangrijke factor is de diepte van het grondwater en de mate waarin capillaire opstijging kan optreden. Als het grondwater buiten bereik is van de plantenwortels, spreekt men van een hangwaterprofiel. Het ligt dan sterk aan de hoeveelheid organische stof en klei of er gedurende het groeiseizoen voldoende vocht aanwezig is. Ook het type gewas is van belang, het ene gewas verdampt meer water dan het andere. In mijn eigen tuin werkt de capillaire opstijging uit het grondwater voortreffelijk. Dat maakt extra water geven onnodig.
Om de waterhuishouding in je eigen tuin te begrijpen, kan het helpen een profielkuil te graven en de bodemlaagjes goed te bestuderen. Is het allemaal zand en is het grondwaterpeil laag, vergeet dan liever om hortensia’s te planten. Lavendel en munt kunnen waarschijnlijk uitkomst bieden. Over mediterranisering gesproken!
De stichting Floron, die het onderzoek naar de Nederlandse wilde flora en de bescherming daarvan coördineert, verwacht dat de mediterranisering verder zal doorzetten. Het waarschuwt dat hierdoor gaten kunnen ontstaan in ecosystemen. Deze gaten zouden actief kunnen worden opgevuld met planten uit het zuiden, maar het is natuurlijk ook mogelijk de natuur zijn gang te laten gaan.
De lage rivierstanden leiden tot economische schade doordat schepen veel minder lading kunnen vervoeren dan normaal. Vooral in Duitsland laat zich dat voelen, ook al omdat er veel kolen nodig zijn ter vervanging van het Russische gas. De lage grondwaterstanden leiden tot schade aan funderingen, aantasting van de natuur en verminderde landbouwopbrengsten.
Wat te doen tegen droogte? Voor de lage rivierstand heb ik geen oplossing voorhanden. De hoeveelheid water is afhankelijk van de neerslag in de brongebieden. Voor de droogte in de bodem zijn wel oplossingen voorhanden. Boeren zouden kunnen worden beloond voor het verhogen van het gehalte aan organische stof in de bovengrond. Daarmee wordt extra kooldioxide uit de atmosfeer gebonden en wordt de sponswerking van de bodem vergroot. Daarnaast zou het water in natte tijden beter moeten worden vastgehouden, als appeltje voor de dorst, resulteren in een hogere grondwaterstand. Een voorbeeld is het verhogen van de slootbodems in de Achterhoek, waardoor minder water onbenut wegvloeit. Dat betekent wel dat boeren later het land op kunnen. Dat zou goed passen bij de aanstaande extensivering van de agrarische productie.
Door het stikstofoverschot aan te pakken zal een groot deel van het landelijk gebied wijzigingen ondergaan. Er gaan steeds meer stemmen op om bij deze wijzigingen niet alleen met stikstof, maar ook met klimaatverandering waaronder droogte rekening te houden. Dat lijkt mij een goede zaak. Ik wens de provincies daarbij veel succes.
Reageren op deze column kan hier: LinkedIn
