TIEL - Tijdens booronderzoek dat RAAP in 2013 in opdracht van de gemeente Tiel uitvoerde naar het laatmiddeleeuwse huis 'De Start', werd een bijzondere ontdekking gedaan (RAAP Archeologisch Adviesbureau, 10 maart).
Het onderzoek naar de diepteligging en begrenzing van de resten van het huis, bracht een niet eerder gelokaliseerde 400 meter lange wal in kaart, haaks op de rivier de Linge. Het bleek te gaan om de uitstekend bewaarde en goed zichtbare resten van de Nyendamme in het buitengebied van Tiel.
Op het AHN-beeld ligt de dam precies in het midden van de afbeelding. De turquoise baan die van boven naar beneden loopt is de laag gelegen uiterwaard van de (Dode) Linge, te zien als een rivierdal. Het riviertje de Linge is een smal donker baantje dat door het dal kronkelt. Het rivierdal wordt op twee plaatsen onderbroken door een hoger gelegen strook die van links naar rechts loopt: de brede strook in het midden van de afbeelding is de middeleeuwse dam. Daaronder ligt een smallere strook, dat is een weg uit de jaren '80 van de 20e eeuw.
De Nyendamme of Nieuwendam, gelegen in de uiterwaard van de Dode Linge, is in 1276 aangelegd als gevolg van een territoriumconflict tussen de graaf van Gelre en de hertog van Brabant. Tiel vormde destijds een Brabantse enclave in Gelre. De stad lag op de plaats waar de rivier de Linge uit de Waal ontsprong en vormde dus de aangewezen locatie om iets te doen aan de wateroverlast die het Gelderse gebied ondervond als de Linge buiten zijn oevers trad. De graaf van Gelre overreedde de Tielenaren in 1259 om een dam te bouwen aan de rand van hun stad. Deze werd echter op last van de Brabantse hertog doorgestoken. Ook na een nieuwe poging in 1270 lieten de Brabanders de dam spoedig slechten. Om die reden bouwden de Geldersen in 1276 een nieuwe dam op hun eigen land: precies op de plaats waar de Linge de grens tussen beide vorstendommen passeerde. Deze Nyendamme, zoals hij genoemd wordt in een middeleeuwse kroniek, brak eveneens door, vermoedelijk wederom door toedoen van de Brabanders. In 1303 werd de dam hersteld, waarschijnlijk in combinatie met een versterking, die de kiem van het laatmiddeleeuwse huis 'De Start' - ook wel bekend als 'Drostenhuys' - heeft gevormd. Een jaar later echter stond de hertog van Brabant de herbouw van de oorspronkelijke dam in het centrum van Tiel toe, waardoor de Nieuwendam overbodig werd. De territoriumstrijd zou pas in 1339 opgelost worden door een landruil die Tiel toevoegde aan Gelre.
Uniek fenomeen
Het damlichaam van de Nyendamme is nog grotendeels intact en zelfs met het blote oog waar te nemen. Het loopt van de Rijsakkerweg tot aan de huidige Industrieweg, is circa 75 meter breed en 1 meter hoog. Het gaat om een voor Nederland uniek fenomeen; volgens dijkenspecialist Michel Lascaris van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is er geen enkel ander voorbeeld van een niet-begraven, aan het oppervlak zichtbare middeleeuwse rivierdam bekend in ons land.
Op advies van RAAP is onderzocht of de dam op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst kan worden. Inmiddels (maart 2014) is het College van B&W van Tiel voornemens de Nyendamme en de archeologische resten van de zuidelijke gracht van het versterkt Huis 'De Start' als gemeentelijk archeologisch monument aan te wijzen.
Voor meer informatie kijk op: Gemeente Tiel
