De zangers Gerard Joling en Gordon Heuckeroth hebben de bijnamen Geer en Goor. De twee heren zijn voortdurend in het nieuws. Net als staalslakken trouwens. Die haalden deze week zelfs de voorpagina van mijn favoriete ochtendkrant. Producent Tata Steel bedacht een kunstduin als oplossing voor die vermaledijde slakken. Die zijn begeerlijk voor de aanleggers van infrastructuur, want gratis of zelfs geld mee, maar ook goor vanwege de viezigheid die eruit sijpelt bij contact met water. En waar in dit zompige land is er nu geen contact met water? (Theo Edelman, 1 oktober)
Een maatschappij zonder staal is bijna ondenkbaar. Het materiaal heeft dan ook fantastische eigenschappen. Dat geldt trouwens ook voor PFAS. Van plannen om staal uit te bannen, zoals die voor PFAS geleidelijk ontstaan, heb ik nog niet vernomen. Het doet me denken aan de Trabant die een studievriend van mij in bezit had. De Trabant was een auto uit het toenmalige Oost-Duitsland, met een carrosserie van kunststof. Je viel er in elk geval mee op, tussen je fietsende medestudenten. En als die al een auto hadden, was dat een Citroen 2CV oftewel de Lelijke Eend.
Volgens Tata Steel is er niets aan de hand als iedereen zich maar aan haar regels voor het gebruik van staalslakken houdt. Maar de Inspectie Leefomgeving en Transport ontdekte vorig jaar toch echt een discrepantie tussen deze regels en de risico’s voor mens en milieu. Het RIVM publiceerde onlangs een uitstekend rapport over de negatieve effecten van het toepassen van staalslakken, met daarin prima aanbevelingen. Zelfs de zuurgraad kreeg het voor zijn kiezen. Tot slot vindt de Algemene Rekenkamer dat er snel actie moet komen en daar ben ik het hartgrondig mee eens.
Staatssecretaris Jansen besteedde nog niet veel woorden aan dit onderwerp. Hij had het blijkbaar druk met andere zaken. Gelukkig stuurde hij het rapport van het RIVM wel door aan de leden van de Tweede Kamer, zonder zwartmakerij. Dat heeft de onrust niet weg kunnen nemen, getuige de tientallen Kamervragen over het gebruik van staalslakken in bijvoorbeeld Eerbeek, Spijk en Beverwijk enkele weken daarna.
Het was een slecht en ondoordacht idee van onze overheid om ooit toe te staan dat dit materiaal als vervanger voor zand en grind ons mooie land mag bezoedelen, zonder enige meldings- of vergunningplicht. We weten dus niet op welke plekken het ligt. Bovendien krijg je vaak geld mee als je het spul ophaalt, dus maak je de laag wat hoger dan noodzakelijk. We zouden natuurlijk navraag bij de betrokken aannemers kunnen doen, maar het is de vraag of dat tot de gewenste antwoorden leidt.
Het rumoer over staalslakken is Tata Steel natuurlijk niet ontgaan. De producent bedacht als oplossing om op eigen terrein van staalslakken een kunstduin te maken. Daar kwamen onmiddellijk reacties op van tegenstanders. Ik vind een kunstduin een goed idee. Jaren geleden heb ik eens bedacht om verontreinigde grond van een golfbaan nabij de Noordzeekust bijeen te harken en goed geïsoleerd in een kunstduin te verwerken. Ik ben dus wel bevooroordeeld.
Tata Steel blijft voorlopig staal produceren. Daarbij ontstaan nu eenmaal staalslakken. Zo heeft elke bezitter van een auto, niet zijnde een Trabant, gemiddeld 100 kilo staalslak op zijn of haar geweten. Daar moeten we wel wat mee. Ons kabinet heeft het heel vaak over innovatie. Dat geldt natuurlijk ook voor de productie van staal (kan het met minder slakken en met minder schadelijke stoffen) en het bewerken van de slakken (kunnen de slakken zodanig worden bewerkt dat er geen uitloging meer optreedt). Wellicht levert dit iets voor de toekomst op.
Volgens mijn krant mag Tata Steel van de rechter doorgaan met de aanleg van het kunstduin. Het bedrijf moet wel aanvullend onderzoek doen en mogelijk extra maatregelen nemen om de bodem en het grondwater te beschermen.
De provincie Noord-Holland meldt dat het grondwater niet richting een nabijgelegen Natura 2000-gebied stroomt, zodat de staalslakken daarop geen invloed zullen hebben. Als dit alles is, dan vind ik dit een bijzonder magere invulling van de zorgplicht en het voorzorgbeginsel. Zo lijkt het er immers op dat de provincie toestaat dat de slakken het grondwater buiten het Naturagebied wel mogen besmeuren. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.
Ik heb tien adviezen voor de overheid:
1 Zorg snel voor adequate wetgeving, zodat iedereen weet wat de bedoeling is. Urgentie daarvoor is voldoende aangetoond door het RIVM, de ILenT, de Algemene Rekenkamer en gedupeerde omwonenden.
2 Richt een landelijk opererende unit toezicht en handhaving op. Follow de staalslakken. Met de zorgplichtartikelen uit de Omgevingswet achter de hand kan veroordelen en beboeten van overtreders niet moeilijk zijn, zelfs met de huidige wetgeving.
3 Hamer op innovatie waardoor de verontreiniging via staalslakken vermindert of stopt. Zijn er ertsen bekend die armer zijn aan andere stoffen dan ijzer? Wat kunnen we leren van het bewerken van bodemassen, zodanig dat zij niet of minder uitlogen?
4 Stimuleer het hergebruik van staal.
5 Sta Tata Steel toe onder voorwaarden (zie hieronder) een kunstduin van staalslakken te maken.
6 Laat Tata Steel het duin voorzien van een afdoende isolatie die de uitspoeling naar waar dan ook verhindert.
7 De staalslakken moeten terugneembaar zijn, want wie weet wat verdere innovatie oplevert. Denk daarbij aan het winnen van waardevolle metalen uit de gestorte slakken.
8 Het duin moet zo groot zijn dat alle slakken in den lande die verkeerd zijn toegepast daar een plekje kunnen krijgen.
9 Leg het plan in een vroeg stadium voor aan de Advieskamer Bodembescherming. Daarin zitten onafhankelijke, knappe koppen die er verstand van hebben. Schakel ook de uitloogdeskundigen in die destijds bij het ECN te Petten werkten. Zo heb je de crème de la crème bij elkaar.
10 Overleg met ‘de sector’ (producent, verhandelaar, aannemerij) over de financiering.
Het zijn ongevraagde adviezen. Die zijn vaak verkeerd. Ik ben dan ook benieuwd of ze worden opgevolgd, desnoods gedeeltelijk. Het is een kwestie van herhalen. En in het nieuws blijven. Geer en Goor hebben dat wel begrepen. Ik doe er ook mijn best voor. En anders roepen we toch een slakkencrisis uit?
Theo Edelman
Reageren op deze column kan hier: LinkedIn
