“We weten altijd mooi op te schrijven wát er moet gebeuren. Maar weten we ook waaróm we willen dat het gebeurt?” Het klonk alsof onze dijkgraaf een wijd open deur intrapte, maar het bleef toch even stil aan tafel toen deze vraag gesteld werd. We spraken over een nieuwe visie op grondwater voor ons waterschap, en met deze vraag werd het duidelijk wat jarenlang ‘denken in oplossingen’ aan mentale spoorvorming heeft veroorzaakt. We moeten, zeker als overheden, niet alleen problemen fixen, maar ook richting geven. En dat doen we steeds minder overtuigend. (Daan Henkens, 11 november)
De vraag naar ‘het waarom’ lijkt simpel, en een antwoord geven is ook zo gedaan. Je kunt zelfs in rateltempo tien mogelijke antwoorden roepen en denken dat je door kunt met de orde van de dag, maar een écht antwoord op de vraag waarom we een nieuwe visie of nieuw beleid nodig hebben, kost je minstens de rest van je dag. En daarom stellen we ‘m liever niet. Een probleem oplossen, daar kun je resultaatgericht Nederland voor wakker maken, maar het geven van richting is ‘uit’. Dat is niet vreemd, want voor het bepalen van je koers heb je heel wat nodig. Om te beginnen een gedeeld beeld van je huidige positie; hoe staan we ervoor, gaan we lekker of hebben we een probleem? Dan moeten we weten waar we heen willen, en welke avonturen we verwachten tegen te komen op weg daar naartoe. Op die vragen geven we allemaal ons eigen antwoord, en dat antwoord is divers. Om te begrijpen waar die verschillen vandaan komen moeten we altijd terug naar onze waarden.
Wat de bodem, of het grondwater, voor ons van waarde maakt, bepaalt wat we als probleem zien, wat we ermee willen en welke offers we bereid zijn voor ons ideaalbeeld te brengen. Alleen, zoals het met veel bodemschatten gaat, het is diep graven naar die waarde. Onze dagelijkse hang naar efficiency, beheersbaarheid en resultaat hebben onze waarden afgedekt met dikke lagen kortetermijnargumenten. Als een probleem maar urgent genoeg is, vinden we elkaar snel op korte klappen, laaghangend fruit en concrete maatregelen. Bij dringende problemen is het alleen van belang dát je handelt, niet waarom, en dat scheelt een hoop debat. De beste manier om met verschillende mensen een probleem op te lossen, is dus zorgen dat het probleem zo groot is dat er geen tijd is om onze waarden op te graven.
Maar zoals ik al eerder schreef, bodem en grondwater worden nooit urgent. Trage systemen kijken niet op een maatregel meer, een piekbelaster minder of een bestuurstermijn. Als het probleem zichtbaar wordt, is het systeem eigenlijk al jaren stuk, is de veerkracht eruit, het kantelpunt gepasseerd. Ingrijpen werkt dus alleen preventief, op onze eigen wilskracht. Dan moeten we samen weten waar we staan, waar we heen willen en via welke weg. Dan moeten we dieper graven, op zoek naar onze waarden.
Daan Henkens
Reageren op deze column kan hier: LinkedIn
