Een tijdje terug was ik met twee vriendinnen in Den Bosch. Ik had namelijk gezien dat er een tentoonstelling was in het design museum over onze maakbare planeet. Het was erg leuk om deze tentoonstelling te bezoeken samen met mensen die zelf geen achtergrond hebben in milieu of aardwetenschappen. En het leidde tijdens ons bezoek tot discussie over hoe we als mens onze omgeving beïnvloeden. Terwijl ik dit schrijf is het officieel de laatste dag van de tentoonstelling, maar toch wil ik graag met jullie enkele indrukken delen die ik daar opdeed. (Ingeborg van Oorschot, 10 februari)
Centraal thema in de tentoonstelling is de invloed van de mens op zijn omgeving. Hoe hebben we door de tijd heen onze wereld beïnvloed, en wat is het effect? Het gaat daarbij niet alleen maar over de moderne klimaatwetenschap, maar laat zien dat ook al in de 17e Eeuw men grote plannen had om de wereld en ons klimaat naar eigen hand te zetten. Als Nederlander zouden we daar niet van op moeten kijken, aangezien we in diezelfde tijd ook al lang bezig waren met inpolderen van grote gebieden in het westen van ons land. Maar iets wat bijvoorbeeld niet op mijn netvlies stond is de impact van de VOC en kolonialisme op wereldwijde ecosystemen, zoals met de introductie van uitheemse plantensoorten op grote schaal.
De tentoonstelling laat zien dat de lokale én globale effecten van ons ingrijpen vooraf niet altijd te overzien zijn - of niet belangrijk gevonden worden - en gevolgen nog heel lang kunnen doorwerken. Simpel voorbeeld vind ik zelf de aanleg van de afsluitdijk. Dit enorme project was bedoeld om ons te beschermen tegen overstromingen zoals de watersnood van 1916, en om meer land te creëren voor landbouw . Nederland was neutraal in de eerste wereldoorlog, maar had in de hongersnood van 1918 ondervonden dat ze onvoldoende zelfvoorzienend was toen handelsroutes werden afgesneden in oorlogstijd. Tijd dus om in te grijpen.
Gevolg van de Zuiderzeewerken was wel dat de visserij in het gebied vrijwel geheel werd weggevaagd, op individueel niveau een ramp voor vele huishoudens en gemeenschappen langs de kust van de voormalige binnenzee. Ook trad er een grote verandering op in de biodiversiteit van het IJsselmeer. Een rapport uit 2010 van Rijkswaterstaat beschrijft dat het ecosysteem van het IJsselmeer “nog steeds onderweg is naar een nog onduidelijke en al of niet stabiele situatie”. De impact wordt zo’n 90 jaar na de start van de werkzaamheden nog steeds gevoeld, op meerdere vlakken.
Nu zou je makkelijk tot de conclusie kunnen komen dat ingrepen op dergelijke schaal te veel onvoorziene en ongewenste impact geven. En betekent dat dan dat we geo-engineering moeten loslaten? In deze tijd, waarin klimaatverandering binnen voorzienbare tijd zal leiden tot globale impact op onze water- en voedselvoorziening, een vraag waar ik wel vaker mee bezig ben. Moeten we juist nu overwegen om drastisch in te grijpen?
Dat is ook de centrale vraag achter deze tentoonstelling voor mij. Welke grootschalige ingrepen zijn verantwoord om nu te nemen om onszelf meer tijd te geven om te voorkomen dat klimaatverandering escaleert? Hoe koppelen we de oplossing los van systemen die gebed zijn in kolonialisme en kapitalisme? En hoeveel verantwoordelijkheid heb je als individu of als bedrijf in het bestrijden van klimaatverandering?
Ik heb het antwoord niet, maar ben wel enorm geprikkeld door deze tentoonstelling en zou het graag nog jullie aanbevelen. Mijn ervaring met dit museum leert me dat sommige tentoonstellingen langer doorlopen dan op de website staat. Dus je kunt altijd een poging wagen en even bellen met het museum of deze specifieke tenstoonstelling nog open is. Zo niet, dan vind je een aantal podcasts en meer achtergrond bij de tentoonstelling op de website van het design museum: https://designmuseum.nl/derde-verdieping/designvoordeplaneet/
Reageren op deze column kan hier: Linked
